రెండవ సూక్తము
ఋషి - వైశ్వామిత్ర మధుచ్ఛందుడు, దేవతలు - 1-3 వాయువు,4-6 ఇంద్రవాయువులు, 7-8 మిత్రావరుణులు, ఛందస్సు - గాయత్రి.
వాయ॒వా యా॑హి దర్శతే॒మే సోమా॒ అరం॑కృతాః ।
తేషాం॑ పాహి శ్రు॒ధీ హవ॑మ్ ॥ ౧.౦౦౨.౦౧
వాయ॑ ఉ॒క్థేభి॑ర్జరన్తే॒ త్వామచ్ఛా॑ జరి॒తారః॑ ।
సు॒తసో॑మా అహ॒ర్విదః॑ ॥ ౧.౦౦౨.౦౨
వాయో॒ తవ॑ ప్రపృఞ్చ॒తీ ధేనా॑ జిగాతి దా॒శుషే॑ ।
ఉ॒రూ॒చీ సోమ॑పీతయే ॥ ౧.౦౦౨.౦౩
ఇన్ద్ర॑వాయూ ఇ॒మే సు॒తా ఉప॒ ప్రయో॑భి॒రా గ॑తమ్ ।
ఇన్ద॑వో వాము॒శన్తి॒ హి ॥ ౧.౦౦౨.౦౪
వాయ॒విన్ద్ర॑శ్చ చేతథః సు॒తానాం॑ వాజినీవసూ ।
తావా యా॑త॒ముప॑ ద్ర॒వత్ ॥ ౧.౦౦౨.౦౫
వాయ॒విన్ద్ర॑శ్చ సున్వ॒త ఆ యా॑త॒ముప॑ నిష్కృ॒తమ్ ।
మ॒క్ష్వి౧॒॑త్థా ధి॒యా న॑రా ॥ ౧.౦౦౨.౦౬
మి॒త్రం హు॑వే పూ॒తద॑క్షం॒ వరు॑ణం చ రి॒శాద॑సమ్ ।
ధియం॑ ఘృ॒తాచీం॒ సాధ॑న్తా ॥ ౧.౦౦౨.౦౭
ఋ॒తేన॑ మిత్రావరుణావృతావృధావృతస్పృశా ।
క్రతుం॑ బృ॒హన్త॑మాశాథే ॥ ౧.౦౦౨.౦౮
క॒వీ నో॑ మి॒త్రావరు॑ణా తువిజా॒తా ఉ॑రు॒క్షయా॑ ।
దక్షం॑ దధాతే అ॒పస॑మ్ ॥ ౧.౦౦౨.౦౯
1.వాయువా! నీవు దర్శనీయుడవు. నీ కొఱకు సోమములు సిద్ధముచేసి ఉంచినాము. నిన్ను ఆహ్వానించుచున్నాము. యజ్ఞమునకు విచ్చేయుము. సోమమును స్వీకరించుము.
2. ఋత్విజులు యజ్ఞవేత్తలు. మంత్రయుక్తముగ సోమమును సిద్ధము చేసినారు. వాయువా! నిన్ను స్తుతించుచున్నారు.
3. వాయువా ! నీవాక్కు శ్రవణపేయము. నీవాక్కు సోమమును వర్ణించును. నీవాక్కు సోమపానమునకు సాగును.
4. ఇంద్రవాయువులారా ! మీ కొఱకు సోమమును సిద్ధపరచినాము. సోమములు మీ కొఱకు నిరీక్షించుచున్నవి. మాకు ఆహారములు ప్రసాదించుటకు విచ్చేయుడు. సోమమును పరిగ్రహింపుడు.
5. ఇంద్రవాయువులారా ! మా కొఱకు ఆహారములను గొనిరండు. మీ కొఱకు సోమము సిద్ధముగా ఉన్నది. త్వరితగతిని విచ్చేయుడు.
6. ఇంద్రవాయువులారా ! మీ కొఱకు సోమమును సంస్కరించినాము, సిద్ధపరచినాము. మీరు ఉభయులు మానవ రూపములు దాల్చి విచ్చేయుడు. మీ యజ్ఞము సంపూర్ణము అగును.
7. పవిత్రమగు బలము కలవాడు మిత్రుడు. శత్రువును హింసించగలవాడు వరుణుడు. ఉభయులు వర్షము కురిపించగలవారు. మిమ్ము ఆహ్వానించుచున్నాను.
8. మిత్రావరుణులారా ! మీరు జలధరులు, నీటిని ధరించువారు, వర్షమును కురిపించువారు. మీరు ఉభయులు ఈ మహాయజ్ఞమునకు విచ్చేయుడు. క్రతుం బృంహంత మాశాథే.
9. మిత్రావరుణులారా ! మీరు మేధావంతులు. ఉపకార స్వభావము కలవారు. మంచి నివాసములు గలవారు. మీరు మా బలమును, యత్నములను వృద్ధిచేయుడు.
ఆలోచనామృతము :
1. అన్వేషణము అనంతము, నిరంతరము. నవీనములను ఎరుగుటయే అన్వేషణము. అగ్నియే సమస్తము అని అగ్నిని ఉపాసించినాడు. వాయువు, వర్షము సహితము జీవమునకు ఆధారములు అగును. వాయువు, జలము శక్తి ఉత్పత్తికి కారణములు అగును. ఏ ఒక్కటీ సమస్త జీవమునకు ఆధారముకాదు. ఒక్కొక్కదానిని వివరించుచున్నాడు.
2. వాయువులు, మరుత్తులు జీవహేతువులు. మరుత్తులకు మెరిసిపోవు ఆయుధములు-- మెరుపులు; వేగవంతములయిన రథములు- ఉరుములు; విలువయిన ఆభరణము-ఇంద్ర ధనుస్సులు ఉన్నవి. వాయువులు వర్షకారకములు.
3. ఇంద్రుడు : ఇంద్రజ్యేష్ఠో మరుద్గణ: ఇంద్రుడు మరుత్తులకు అన్న అగును.
య ఇందతి పరమైశ్వర్యాన్ భవతి స ఇంద్రః సకల ఐశ్వర్యములు కలవాడు. అతనిని మించిన ఐశ్వర్యవంతుడు లేడు. ఇంద్రుడు జ్ఞానవంతుడు, బలవంతుడు.
ఇంద్రచ్ఛత్రూణాం దారయితావా ద్రావయితావా ఇంద్రుడు శత్రువులను నాశనము చేయువాడు. పారద్రోలువాడు. ఈ శత్రువులు బాహిరములు కావచ్చును. ఆంతరికములు కావచ్చును.
ఇంద్రుడు "శతక్రతు" నూరు క్రతువులు చేసినవాడు. కర్మ ఫలాపేక్షగలది క్రతువు. ఫలాపేక్ష రహితమైనది, నూటికి నూరుపాళ్ళు ఫలాపేక్షలేనిది క్రతువు.
ఇంద్రుడు వర్షాధిదేవత, జ్ఞానాధిదేవత, ఆనందాధిదేవత.
4. మిత్రుడు : "పూతదక్షం" పవిత్రమైన బలము కలవాడు. మంచి పనులకు మాత్రము ఉపయోగపడునట్టి బలము కలవాడు. మేదయతి, స్నిహయతి, స్నేహయతే నా సమిత్రః ప్రేమించువాడు, స్నేహించువాడు, స్నేహము కనబరచువాడు మిత్రుడు.
5. వరుణుడు : 'వర్ణే' ఎన్నుకొనువాడు. శిష్టైర్ముముక్షుభిర్విప్రియతే వా స వరుణః శిష్టులు తమ యజ్ఞములకు ఆరాధనలకు ఎన్నుకున్నవాడు వరుణుడు. ఎన్నుకున్నవారిని మాత్రమే, శిష్టులను మాత్రమే అనుగ్రహించువాడు వరుణుడు. వరుణుడు సకల సంపదలు కలవాడు. పూజనీయుడు. అతడు వరుణరాజు.
6. సోమము : సోమము సూర్యుడు అగును. చంద్రుడు అగును. ప్రకాశమునకు సూర్యుడు, సౌందర్యమునకు చంద్రుడు అగును. ఇది సకల దాహములకు, బాధలకు వ్యాధులకు నివారకమగు జ్ఞాన విజ్ఞానామృతము. ఈ అమృతమును ఎరిగినవారు ఆనందమయులు.
సోమము ఒక ఓషధి. అది మాదకము, పుష్టివర్ధకము. ఈ ఓషధి ఆకులు చంద్రుని పెరుగుటను బట్టి పెరుగును. తరుగుటను బట్టి తరుగును. ఈ ఓషధిని రాతిమీద నూరి చేయు పానీయము సోమరసము. సోమరసము దేవతలకు ప్రియమయిన పానీయము. యజ్ఞములందు సోమము సిద్ధముచేసి దేవతలకు అర్పింతురు.
అతిథికి ప్రియమయినది ఎరిగి అర్పించుట యజమాని ధర్మము. కర్తవ్యము.
7. మిత్రుడు ఎటువంటివాడు కావలెనో ఉపదేశించినాడు. మిత్రుడు బలము గలవాడు, శత్రువును దూరము చేయగలవాడు, హర్షము కలిగించువాడు కావలెను.
అటువంటి మిత్రులు ఉన్న జీవితము సుఖప్రదము అగును. జీవితమును సుఖప్రదము చేయుటయే వేదము యొక్క ప్రధాన లక్ష్యము.